جایزه نوبل (به انگلیسی: Nobel Prize) بر اساس وصیتنامه آلفرد نوبل که در سال 1895 تنظیم شده است، به افرادی که در زمینه های مشخصی پیشتاز بوده‌اند، اهدا می‌شود.

در حال حاضر، حوزه های اصلی جایزه نوبل به شرح زیر است:

• جایزه نوبل ادبیات
• جایزه نوبل شیمی
• جایزه نوبل فیزیک
• جایزه نوبل اقتصاد
• جایزه صلح نوبل
• جایزه نوبل پزشکی

تعداد جوایز نوبل اهدا شده

از سال 1901 تا 2015 مجموعاً 573 جایزه نوبل به شرح زیر اهدا شده است (+):

• 109 جایزه نوبل فیزیک مجموعاً به 201 نفر
• 107 جایزه نوبل شیمی مجموعاً به 172 نفر
• 106 جایزه نوبل پزشکی مجموعاً به 210 نفر
• 108 جایزه نوبل ادبیات مجموعاً‌ به 112 نفر
• 96 جایزه صلح نوبل به 139 شخص حقیقی و حقوقی
• 47 جایزه نوبل اقتصاد مجموعاً‌ به 76 نفر

طی دهه‌های اخیر، در اکثر سالها جوایز به بیش از یک نفر تعلق گرفته است.

البته طبق خط مشی بنیاد نوبل، هیچ جایزه ای به بیش از سه نفر تعلق نمی‌گیرد.

مواردی که جایزه نوبل اهدا نشده

جایزه نوبل در مجموع تا کنون 49 مرتبه اهدا نشده که عموماً به سالهای جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم باز می‌گردد.

مورد تاریخی: جایزه صلح نوبل در سال مرگ گاندی هم اعطا نشد. این کار عملاً به جبران خطای نوبل در حذف گاندی از کاندیداهای سالهای قبل انجام شد.

مطالعه بیشتر: گاندی، جایزه صلح نوبل و درس‌هایی برای ما

کدام رشته جایزه نوبل ندارد؟

وقتی جایزه نوبل فقط در شش رشته اعطا می‌شود، طبیعتاً ده‌ها و صدها رشته وجود دارند که در آن‌ها نوبل اعطا نمی‌شود. اما معمولاً چیزی که توجه مردم را جلب می‌کند این است که چیزی به نام نوبل ریاضی وجود ندارد. نوبل خواسته بود جایزه‌اش در حوزه‌هایی اهدا شوند که به شکل مستقیم به پیشرفت بشر کمک می‌کنند و متأسفانه این تصور سنتی وجود داشت (و هنوز هم وجود دارد) که ریاضیات از چنین ظرفیتی برخوردار نیست.

اگر بحث دربارهٔ کارکرد ریاضی برایتان جذاب است، می‌توانید درس دفاعیه یک ریاضیدان را که به عنوان بخشی از درس مسیر شغلی در متمم منتشر شده بخوانید.

تعداد زنان دریافت کننده جایزه نوبل

تا کنون 48 زن موفق به دریافت جایزه نوبل شده‌اند که اگر تعداد کل اشخاص حقیقی دریافت کننده جایزه نوبل را در نظر بگیریم، این تعداد نزدیک به 5.5% کل دریافت کنندگان این جایزه است (+).

معادل جایزه نوبل در حوزه‌های دیگر

واقعیت این است که معادل‌سازی برای جوایز به معنای دقیق آن امکان‌پذیر نیست. اما متعارف است که جایزه فیلدز در ریاضیات و جایزه تورینگ در علوم کامپیوتر را در حد جایزه نوبل ارزشمند ارزیابی کنند.

برخی از برندگان جایزه نوبل اقتصاد

دنیل کانمن

جان نش

ریچارد تیلر

هری مارکوویتز

هربرت سایمون

البته ما در متمم به برخی دیگر از برندگان نوبل در سایر رشته‌ها نیز پرداخته‌ام. از جمله ایوان پاولوف (نوبل فیزیولوژی/پزشکی)، ویسواوا شیمبورسکا (نوبل ادبیات) و محمد یونس (مروّج ایدهٔ میکروبیزینس).

افت عملکرد برندگان جایزه نوبل

در گزارشی ادعا شده که عملکرد و خروجی برندگان جایزه نوبل پس از دریافت جایزه نوبل افت می‌کند. در سایت بامتمم مطلبی در این باره منتشر شده که می‌توانید آن را بخوانید:

آیا برندگان جایزه نوبل افت می‌کنند؟