قانون بازده نزولی در اقتصاد در نگاه اول، شکل پیچیده‌ای دارد. اما وقتی با آن آشنا می‌شویم می‌بینیم که اتفاقاً مفهومی بسیار ساده را بیان می‌کند و بسیاری از ما، مصداق‌های بازده نزولی را در زندگی و فعالیت‌های اقتصادی و غیراقتصادی خودمان تجربه کرده‌ایم.

قبل از این‌که شکل رسمی قانون بازده نزولی را با هم بخوانیم، می‌توانیم یک مثال ساده از قانون بازده نزولی را مرور کنیم:

بعد از این مثال، ابتدا شکل رسمی قانون بازده نزولی را می‌خوانیم و سپس جزئیات آن را به زبان ساده بررسی کنیم. این شکلی است که در غالب سایت‌های فارسی زبان از قانون بازده نزولی می‌خوانیم:

منظور از نهاده در بحث تولید چیست؟

برای تولید هر چیزی، به عوامل تولید یا Factors of Production نیاز داریم. عوامل تولید را در فارسی به نهاده ترجمه کرده‌اند. مثلاً:

• نیروی انسانی، زمین، بذر و ماشین آلات از جمله نهاده های مورد نیاز در کشاورزی هستند.
• نیروی انسانی، ماشین‌آلات، مواد اولیه، دانش فنی، سوله و انرژی، از جمله نهاده های مورد نیاز در تولید هستند.

سرمایه و نیروی انسانی، دو مورد از نهاده های کلاسیک در اقتصاد محسوب می‌شوند. اما می‌دانیم که نهاده‌ها به این دو مورد محدود نیستند و می‌توانند از آن فراتر روند.

بازده یک نهاده یعنی چه؟

فرض کنید همه‌ی عوامل تولید (یا نهاده‌ها) را ثابت نگه داریم و فقط یک مورد را افزایش دهیم. خروجی چه میزان افزایش خواهد یافت؟ این افزایش خروجی ناشی از افزایش یک نهاده را بازده آن نهاده می‌نامند.

معمولاً قدیمی‌ترین مثال قانون بازده نزولی در کشاورزی است. در کشاورزی چنین توضیح می‌دهند که فرض کنید زمین و بذر و تجهیزات، همه‌ ثابت بمانند. با افزایش یک کارگر، خروجی روزانه‌ی برداشت از مزرعه چه تغییری خواهد کرد؟ (این تغییر، همان بازده ناشی از افزودن به یکی از عوامل تولید است).

قانون بازده نزولی چه می‌گوید؟

حرف قانون بازده نزولی این است که اگر همه‌ی فاکتورهای تولید را ثابت نگه دارید، نباید انتظار داشته باشید که با اضافه کردن یک فاکتور (رشد نامتناسب)، خروجی به همان نسبت رشد کند.

به نمودار زیر توجه کنید:

ما انتظار داریم با افزایش عامل تولید، خروجی هم به شکل متناسب (یا حتی فراتر از تناسب) بهتر شود. اما اگر همه‌ی عوامل تولید ثابت باشند و فقط یک عامل افزایش پیدا کند، بازده کاهش پیدا می‌کند. بنابراین در ابتدا رشد خروجی کُند شده و سپس حتی ممکن است حالت نزولی پیدا کند.

تذکر: قانون بازده نزولی تأکید می‌کند که افزایش عوامل تولید، تا یک مرحله‌ی مشخص می‌تواند با کاهش بازده همراه نباشد. بنابراین کاهش بازده معمولاً از یک جایی به بعد، مشاهده می‌شود.

قانون بازده نزولی به انگلیسی

دیوید بگ در کتاب اقتصاد خود، قانون بازده نزولی را به صورت زیر بیان می‌کند:

The marginal product of a variable factor is the extra output from and extra unit of that input, holding constant all other inputs.

Holding all factors constant, the law of diminishing return says that, beyond some level of variable input, further increases in the variable input lead to a steadily decreasing marginal product of that input.