اصطلاح تعریف عملیاتی (به انگلیسی: Operational Definition) یکی از اصطلاحات رایج در فضای دانشگاهی و نیز حوزه‌ی مدیریت و کسب و کار است.
برای درک بهتر تعریف عملیاتی، مناسب است آن را در کنار تعریف مفهومی و بحث مفهوم پردازی قرار داده و بررسی کنیم.
وقتی از تعریف عملیاتی حرف می‌زنیم، دیگر به توصیف کلی یک اصطلاح یا شاخص قانع نمی‌شویم.
هم‌چنین صرفِ این‌که ارتباط یک مفهوم را با سایر مفاهیم مشخص کنیم کافی و رضایت‌بخش نیست.
تعریف عملیاتی باید دقیقاً روش اندازه گیری و سنجش و ارزیابی یک مفهوم را در اختیار ما قرار دهد.
به شکلی که افراد مختلف – که در زمینه‌ی مورد بحث تخصص دارند – بتوانند بر اساس رویه (Procedure) تعیین شده، متغیر مورد نظر را اندازه گیری و ثبت کنند.
تعریف عملیاتی در روش تحقیق و مطالعات دانشگاهی
وقتی در فضای آکادمیک و بحث روش تحقیق از تعریف عملیاتی صحبت می‌کنیم، انتظار داریم که شیوه سنجش یک متغیر به شکل شفاف و مشخص تعیین شود.
مثلاً اگر از تعریف عملیاتی خجالتی بودن صحبت می‌کنیم، این‌که صرفاً چند جمله در توصیف آن بگوییم کافی نیست.
بلکه باید دقیقاً مشخص کنیم که در مقاله و تحقیق خود، خجالتی بودن را چگونه بررسی کرده و خواهیم سنجید.
آیا از پرسشنامه استفاده می‌کنیم؟ اگر چنین است، این پرسشنامه شامل چه سوال‌هایی است؟ چگونه و در چه شرایطی تکمیل خواهد شد؟
آیا از دوستان فرد می‌خواهیم که میزان خجالتی بودن او را (مثلاً با عددی بین یک تا پنج) مشخص کنند و سپس میانگین را محاسبه می‌کنیم؟
توجه داشته باشید که در بحث تعریف عملیاتی، درست و نادرست بودن در اولویت بعدی است؛ بلکه این شفاف بودن تعریف است که اهمیت دارد.
طبیعتاً بعدها در طول یک مطالعه یا به واسطه‌ی بررسی‌های متخصصین، ارزش، اعتبار و فایده‌ی یک شاخص، سنجیده و استخراج خواهد شد. اما فعلاً مهم است که همه دقیقاً بدانند از چه چیزی صحبت می‌کنند.
تعریف عملیاتی در فضای مدیریت و کسب و کار
اصطلاح تعریف عملیاتی در میان مدیران و فعالان کسب و کار هم، طرفداران بسیاری دارد و یکی از واژگان روزمره و کاربردی در فضای مدیریت محسوب می‌شود.
فرض کنید در جلسه‌ای صحبت می‌شود که مشتریان ما از محصولات‌مان ناراضی هستند.
در این‌جا ممکن است مدیر بپرسد: تعریف عملیاتی رضایت مشتری چیست؟
او در این‌جا اصرار ندارد با تحقیقی دقیق و مطالعات دانشگاهی و مقالاتی از ژورنال‌های معتبر مواجه شود. اما انتظار دارد مشخص شود که رضایت مشتری دقیقاً با چه فرایندی و به چه شیوه‌ای سنجیده می‌شود.
این فرایند باید آن‌قدر دقیق و شفاف باشد که فرد یا دپارتمان دیگر، بتواند آن را اجرا کرده و مقادیر مشابه یا یکسانی را برای شاخص‌های مورد بحث استخراج کند.
چند درس مرتبط در متمم
تفاوت دو نگرش نرم و سخت در مدیریت
شاخص های کمی در برابر شاخص های کیفی
سایت پاسخ نامه – که در حال مطالعه‌ی آن هستید – به نوعی واژه‌نامه‌ی جنبی مجموعه‌ی آموزشی متمم است. در صورتی که به توسعه فردی علاقه‌مند هستید می‌توانید فهرست درس‌ها و نقشه‌راه‌های یادگیری متمم را بررسی کرده یا این‌که سرفصل‌های دوره MBA آنلاین ما را ببینید.
فهرست درس‌ها اطلاعات | ثبت‌نام