به محض این که از صنعت دخانیات حرف می‌زنیم، این سوال در ذهن پیش می‌آید که این صنعت که تقریباً همه به ضررهای آن آگاه‌اند، چگونه رشد کرده و باقی مانده است؟

علاقه‌مندان سینما معمولاً فیلم Thank You for Smoking را به خاطر می‌آورند؛ نمادی از تلاش فعالان صنعت دخانیات برای این که این محصول مضرّ‌ را در بازار حفظ کنند. اما اگر به عنوان یک کتاب‌دوست، دنبال منبعی مطمئن و معتبر باشید،‌ گزینهٔ بهتر می‌تواند کتاب قرن سیگار (The Cigarette Century) باشد.

کتاب قرن سیگار را الن برانت (Allan Brandt) استاد تاریخ علم دانشگاه هاروارد و متخصص در تاریخ‌نگاری پزشکی نوشته است.

برانت در این کتاب از تولید نخستین نخ‌های سیگار صنعتی در آمریکا شروع کرده و وضعیت صنعت دخانیات را تا پایان قرن بیستم روایت کرده است.

او علاوه بر نگاه به جنبه‌های مدیریتی در این صنعت (چگونه بهره‌وری در این صنعت معنا پیدا کرد؟ هزینهٔ تولید چگونه کاهش یافت؟ و …) به جنبه‌های انسانی و اجتماعی سیگار و صنعت دخانیات هم پرداخته است.

مثلاً توضیح داده که روابط عمومی و تبلیغات، چگونه در خدمت این صنعت قرار گرفتند و وکلا و حقوق‌دانان، چقدر تلاش کردند تا در مقاطع زمانی مختلف، شاکیان این صنعت را در دادگاه‌ها شکست دهند.

تلاش صنعت دخانیات برای جا انداختن سیگار در میان جوانان و نوجوانان، یکی دیگر از موضوعاتی است که این کتاب به آن‌ها پرداخته است.

نویسنده در این کتاب، ابتدا به این موضوع می‌پردازد که چگونه سیگار توانست در فرهنگ عمومی برای خود جایی دست‌و‌پا کند. سپس به همراهی‌ها و ناهمراهی‌ها و مخالفت‌ها و مخالفت‌های اهل علم و سیاست با سیگار می‌پردازد و در نهایت این موضوع را بررسی می‌کند که «جنبش‌های مردمی در مخالفت با این محصول مضرّ‌ چگونه شکل گرفتند و تا چه حد موفق بودند.»

برانت کوشیده در کتابش لحن بی‌هیجان یک تحلیل‌گر را حفظ کند. اما مشخص است که از این صنعت ناراضی است و به همین علت، چنین کتابی را نوشته است.

کافی است به آخرین صفحات کتابش نگاه کنید. جایی که تأکید می‌کند «با وجود تمام قوانینی که در حفاظت از سلامت عمومی وضع می‌شوند، صنعت دخانیات در تمام تاریخ به شکل چشمگیری ثابت کرده که می‌تواند از عهدهٔ آن‌ها برآید و روش‌های تازه‌ای برای بازاریابی محصولات خود بیابد. این صنعت، آمده که بماند، و بعید است هیچ تاریخ‌نویسی بتواند وضعیت کلی صنعت را به کلی تغییر دهد. با این حال، باید تلاش کرد و گامی هر چند کوچک برداشت، تا جوامع و فرهنگ‌هایی شکل بگیرند که این خطرات را بشناسند و روش‌های کنترل آن‌ها را بیاموزند.»

او در آخرین جمله، موضعش را شفاف گفته است: «اصلاً مهم نیست اگر گاهی از لحن تحلیلی دور شده و رسماً [علیه سیگار] موضع گرفته‌ام. چون آن چه در این میان روی زمین مانده [یعنی سلامت مردم و جوامع] چیز کوچکی نیست.»

این جملهٔ پایانی نشان می‌دهد که چرا بخش پایانی کتاب را «جنایت قرن» نام گذاشته است.

کتاب قرن سیگار در متمم

ما در مجموعه درس‌های تفکر سیستمی متمم، از کتاب قرن سیگار برای آموزش بهتر مفهوم افق زمانی و مکانی و نیز اثر مار کبرا استفاده کرده‌ایم. به این شکل که روند مبارزهٔ تولیدکنندگان سیگار و مدافعان سلامت را طی چند دهه مرور و تحلیل کرده‌ایم:

ضررهای سیگار | سنگین‌ترین حکم خسارت در تاریخ دادگاه‌های جهان